Kasbga yo‘naltirish - bu odamga uning qiziqishlari va qobiliyatlariga ko‘ra imkon qadar mos keladigan kasb tanlashda ko‘p qirrali yordam. Bu zamonaviy mehnat bozorida turli xil kasblar bilan tanishishni va kasbiy faoliyatning ayrim turlariga moyillik va qobiliyatlarni aniqlashga qaratilgan harakatlar majmuini o‘z ichiga oladi.
Nima uchun kasbga yo‘naltirish kerak.
Kasbga yo‘naltirish kamida to‘rtta sababga ko‘ra talab qilinadi:
1. Mehnat bozoridagi o‘zgarishlar shu qadar tez sodir bo‘ladiki, kasblarning standart to‘plami va ularning talabchanligi to‘g‘risida o‘rnatilgan g‘oyalar endi martaba yo‘nalishini tanlash uchun yetarli emas.
2. Ba’zi an‘anaviy mutaxassisliklar o‘z ahamiyatini yo‘qotmoqda va buning evaziga qaysi kasbni tanlash mumkinligi har doim ham aniq emas.
3. Ko‘plab yangi kasblar paydo bo‘lmoqda, ammo hamma ham ularning mutlaqo boshqa mutaxassisliklari (profillari) borligini bilmaydi. Misol uchun, ko‘pchilik it sohasida ishlashni xohlaydi, lekin ular buni uddalay olmaslikdan qo‘rqishadi. Shu bilan birga, it – olimlar nafaqat dasturchilar, balki taxlilchilar, tizim ma’murlari, UX dizaynerlari, it-loyiha menejerlari va dasturlash imkoniyatiga ega bo‘lishlari shart bo‘lmagan o‘nlab boshqa mutaxassislar ekanligini kam odam biladi. Ma’lumotlarning etishmasligi kasbni tanlash yoki o‘zgartirish to‘g‘risida to‘g‘ri qaror qabul qilishga xalaqit beradi.
4. Maktab o‘quvchilari va ko‘pincha kattalar ma’lum bir yoki xatto uzoq vaqtdan beri ma’lum bo‘lgan kasb vakillari nima bilan shug‘ullanishini aniq tushunmaydilar va ish ularga mos keladi, deb hisoblashadi, shuning uchun u yaxshi to‘lanadi va ayniqsa zo‘riqishning hojati yo‘q.
Natijada, martaba yo‘lini o‘zgartirmoqchi bo‘lgan maktab bitiruvchilari yoki kattalar deyarli tasodifiy kasb yoki yangi mutaxassislikni tanlaydilar. Kasbga yo‘naltirish ongli tanlov uchun to‘liq ma’lumot beradi.
Ongli tanlov-bu odam mehnat bozoridagi kasblar to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lganda va eng muhimi, kasb nafaqat pul ishlashga, ambitsiya va orzularni ro‘yobga chiqarishga yordam berishini, balki ma’lum bir xarakter omborini talab qilishini va turmush tarzini bo‘ysundirishini tushunadi. Har qanday kasbiy faoliyat o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Kasbni tanlashda biz birinchi navbatda hayot tartibini tanlaymiz-to‘qqizdan oltitagacha jadval bo‘yicha ishlash yoki tez-tez qayta ishlash va dam olish kunlari, monoton ish kunlari yoki muntazam asabiy ortiqcha ish yo‘q. Bularning barchasiga ma’lum darajada ish haqi va martaba istiqbollari biriktirilgan. Kasb-hunarga yo‘naltirish hayotiy sa’y-harakatlarni tejaydi va ko‘ngilsizliklardan qochishga yordam beradi, shuning uchun hech bo‘lmaganda to‘rt yil davomida umuman qiziq bo‘lmagan, zerikarli yoki o‘tmishdagi kasbni o‘rganishga sarflamaslik kerak.
Kasbga yo‘naltirish natijasi: inson o‘z ehtiyojlari, imkoniyatlari va qobiliyatlarini biladi va o‘z xohish-istaklari va qiziqishlarini kelajakdagi kasb bilan aniqlaydi. Shunday qilib, kasbga yo‘naltirish insonning har doim ham aniq bo‘lmagan qobiliyatlari va moyilliklarini topish, nima qilishni xohlashini aniqlash va uning fe’l-atvori, maqsadlari, qiziqishlari va mehnat bozori uchun mos bo‘lgan kasblarni tanlash uchun zarurdir.
Kasb-hunar bo‘yicha maslahatchi bilan mashg‘ulotdan so‘ng, odam o‘z qobiliyatlari haqida bilgan, ammo ularni qaerdan, qaysi kasbda qo‘llash mumkinligini tushunmagan. Yoki ularni qo‘llash mumkinligiga, bu bilan pul ishlash mumkinligiga ishonmadim. Shunday qilib, men o‘zimni noaniq his qildim, ammo aniqlik yo‘q edi. Biror kishi ba'zi qobiliyatlari darajasini oshirib yuboradi va boshqalarni umuman qadrlamaydi. Biz odamning ko‘zlarini uning haqiqiy kuchiga, iste’dodiga va bu iste’dod kasbning asosini tashkil etishiga harakat qilamiz.