Kasbga yo‘naltirish funktsiyalari (vazifalari) to‘rt yo‘nalishda amalga oshiriladi.
Professional ta’lim.
Bu mehnat bozorining holati va tendentsiyalari, mavjud va ayniqsa talab qilinadigan kasblar, qiziqish mutaxassisliklarini o‘zlashtirish usullari to‘g‘risida maksimal ma’lumot berishga qaratilgan chora - tadbirlar majmui.
Kasbga yo‘naltirish bo‘yicha maslahat.
Kasbiy maslahat mutaxassislar- kasb-hunar maslahatchilari tomonidan amalga oshiriladi. Qoida tariqasida, bu qiziqishlarni tushunishga, qobiliyatlarni ochib berishga va moyillik, jismoniy, psixologik imkoniyatlar, inson ehtiyojlari va mehnat bozoridagi vaziyatga qarab kasb tanlashga yordam beradigan psixologlar (ba’zan kadrlar bo‘yicha mutaxassislar).
- Kasb tanlash.
Kasbiy moslashuv.
Bu odamni ma’lum bir kasb, ish, yangi muhit, mehnat bozori voqeliklariga moslashishga, ko‘nikishga qaratilgan. Agar moslashish muvaffaqiyatli bo‘lsa, demak, kasb to‘g‘ri tanlangan va odamga ma’lum bir professional muhitda uyg‘un bo‘lish qiyin emas.
- Kimga kasbga yo‘naltirish kerak.
- Kasbga yo‘naltirish deyarli hamma uchun zarurdir.
Maktab o‘quvchilari uchun.
- Kasbini o‘zgartirmoqchi bo‘lganlar yoki ish haqidan mamnun bo‘lmaganlar uchun.
- Voyaga etganida, kasbiy tanglikdan chiqish har doim ham hayotiy sharoitlar, oilaviy majburiyatlar, psixologik inqirozlar va yana mehnat bozorining dolzarb holati, yangi kasblar va martaba yo‘lini o‘zgartirish imkoniyatlari to‘g‘risida ma’lumotlarning
yetishmasligi tufayli aniq bo‘lmaydi. Kasbga yo‘naltirish muammoning maqbul va og‘riqsiz yechimini topishga yordam beradi.
Kasbga yo‘naltirish qaysi yoshda amalga oshiriladi.
Kasbga yo‘naltirish yosh cheklovlariga ega emas. Bundan tashqari, uni hayotning turli bosqichlarida o‘tkazish mumkin va ba‘zan kerak bo‘ladi, chunki shaxsni shakllantirish aniq yosh chegaralari bilan cheklanmagan jarayon bo‘lib, inson butun hayoti davomida rivojlanadi va o‘zgaradi.
Kasbga yo‘naltirish uchun taxminiy yosh bosqichlari:
5-6 yoshda, siz mos maktabni tanlashingiz va bolaning qayerda o‘qishini hal qilishingiz kerak: fizika-matematika litseyida, lingvistik gimnaziyada, balet maktabida yoki sport maktabida. Bu yoshda, albatta, yo‘nalishni tanlash chaqaloqning o‘ziga bog‘liq emas, ota - onalar ko‘proq qaror qilishadi, ammo kasb-hunar bo‘yicha maslahatchi bolaning qanday qobiliyatlari borligini aniqlaydi-bu uning qayerda o‘qish oson va qiziqarli bo‘lishini taxmin qilishga yordam beradi.
12-13 yosh. Bu yoshda o‘quvchining qobiliyatlari va qiziqishlari yanada aniqroq namoyon bo‘ladi, ma’lum fanlarni o‘rganish turli kasblar bilan bog‘lana boshlaydi va qo‘shimcha darslar uchun sinf profilini, bo‘limni, doirani tanlash uchun kasbga yo‘naltirish kerak bo‘ladi.
16-17 yosh. O‘rta yoshda kasbga yo‘naltirish qayerga borishni tanlash uchun zarurdir - universitet, kollej va o‘qish yo‘nalishi, ta’lim uchun mutaxassislik.
Kattalar uchun kasbga yo‘naltirish har qanday yoshda - universitet yoki kollejni tugatgandan so‘ng ham, nafaqaga chiqqandan keyin ham kerak bo‘lishi mumkin.
Har bir yosh davri uchun kasbga yo‘naltirish usullari mavjud:
Maktabgacha yoshdagi bolalar o‘yin shaklida testlardan o‘tadilar.
Maktab o‘quvchilari ekskursiyalarga boradilar, master-klasslarda, biznes rol o‘yinlarida, munozaralarda va davra suhbatlarida qatnashadilar, ular uchun so‘rovnomalar va testlar o‘tkaziladi.
Kattalarni kasbga yo‘naltirishda psixolog bilan suhbatlar, testlar, so'rovnomalar kasbiy motivatsiyani, amaliyotni aniqlash uchun ishlatiladi.
Albatta, kasbga yo‘naltirishning maqsadlari turli yosh guruhlarida farq qiladi, ammo kasbga yo‘naltiruvchi psixolog ham psixolog, ham mehnat bozori, kasbiy sohalardagi tendentsiyalar bo‘yicha mutaxassis bo‘lib, u ta’lim tizimini tushunadi va yoshiga qarab rivojlanish yo‘nalishini aniqlashga yordam beradi.
Usullari:
Kasbga yo‘naltirishda uchta usul guruhi qo‘llaniladi:
Ma’lumot-axborot, ma’rifiy.
Psixodiagnostik.
Kasbiy o‘zini o‘zi belgilashni hissiy qo‘llab-quvvatlash, kasb tanlashda yordam berish.
Ularning har biri o‘z faoliyati va kasbga yo‘naltirish usullari to‘plamiga ega.