Боланинг 3 ёшдан 7 ёшгача булган боғча ёши болалик даврининг ката бир қисмини ташкил тади. Асосан манна шу даврдан бошлаб боланинг мустақил фаолиятлари ривожланади хамда шахсий индивидуал хусусиятлари (инсоний фазилатлари) таркиб топа бошлайди. Машхур рус педагогларидан П.Ф.Лестгафнинг фикрича, инсоннинг боғча ёшидаги даври шундай бир даврки, анна шу давр мобайнида келгусида қандай характер ҳислатлари пайдо бўлиши белгиланади ва ахлоқий сифатларининг асослари юзага келади.

Бола боғча ёшига етгач, унинг психик тараққиётида жиддий ўзгаришлар юзага келади. Чунки худди анна шу даврдан бошлаб боланинг мустақил фаолияти анчагина кучая бошлайди. Боғча ёшидаги бола мустақил фаолиятда бўлла олиши учун зарур бўлган иккита қудратли кучга эга. Биринчидан, маълум даражада ўзига бўйсундирилган харакат аппаратига, иккинчидан эса, атрофидаги ката одамлар ва ўз тенгдошлари билан бир қадар эркин  муносабатда бўлла оладиган нутққа эга. Мана шунинг учун бу ёшдаги болаларнинг хулқ-атворлари, хатти-харакатлари, қизиқиш ва эҳтиёжлари боғчага тарбия ёшидаги болаларникидан кескин фарқ қилади. Бу эса, ўз навбатида, боғча ёшидаги болалар билан  боғчагача тарбия ёшидаги болалар таълим-тарбиясига хам ўтрлича  муносабатда бўлишни тақозо қилади. Боғча ёшидаги даврда боланинг барча психик жараёнлари жадал ривожлана бориб, унинг ташки мухит билан булган муносабатларида анчагина ўзгаришларни юзага келтиради. Бир томондан, бола боғча ёшига етгач, катталарнинг доимий ёрдамларидан анча озод булиб, улардан бир қадар узоқлашади, иккинчи томондан, катталар билан бўлган муносабатлари мураккаб, кўп томонлама характер касб эта бошлайди. Шу нарса характерлики, кичик боғча ёшидаги бола димий ёрдам ва ғамхўрлик талаб қиладиган объектдан секин-асталик билан оила ҳолида боғча болалар группасининг фаол аъзосига айлана бошлайди. Демак, бу даврдан бошлаб, муҳтожликдан кутилиб, ўзи хам бошқаларга маълум даражада ёрдам бера оладиган, узининг бурчи, вазифалари, қизиқишлари ҳамда   хилма-хил эхтиёжларига эга бўлган шахсга, жамоа аъзосига айлана бошлайди.

Боғча ёшидаги болаларнинг психик жиҳатдан ривожланишларида уларда пайдо буладиган хилма-хил эхтиёж ва қизиқишлар болаларни у ёки бу харакатга ундовчи, уларни ишга солувчи (омил) хисобланади. Маълумки, илк ёшдаги болаларда (Янги чакалокларда) асосан органик эхтиёжлар (масалан: овқатланиш, ташналикни қондириш, ухлаш каби) мавжуд бўлади. Боғчагача тарбия ёшидаги болалар эса бунда органик эҳтиёжлардан ташқари ижтимоий  ва интеллектуал эҳтиёжларнинг дастлабки куртаклари юзага кела бошлайди.  Масалан: боғчагача тарбия ёшидаги болалар яхши гапира олмасалар хам, хаддан ташкари қизиқувчан бўладилар. Улар кўзларига кўринган ҳар бир нарсани кўллари билан тимирскилаб ушлаб кўргунларича тиниб тинчимайдилар. Боғчагача тарбия ёшидаги болаларда учрайдиган мана шундай қизиқувчанлик уларда интеллектуал эҳтиёжларнинг юзага келаётганидан далолат беради. Боғча ёшидаги болаларда ижтимоий интеллектуал ва аҳлокий эҳтиёжлар яққол кўрина бошлайди. Агар боғчагача тарбия ёшидаги бола узоқ вақт давомида ёлғиз ўзи бирон ўйинчок билан машғул бўлиб ўтира олса, боғча ёшидаги (хусусан ўрта ва ката группа болалари) бола бундай ёлғиз уйнашга тоқат қила олмайди. Уларда ўзларига яқин бўлаган  катта одамлар ва тегдошлари билан муносабатда бўлиш эҳтиёжи туғилади. Улар тор оила доирасидаги муносабатлар билан ўз эҳтиёжларини қондира олмай кенгроқ доирадаги муносабатларга интила бошлайдилар. Натижада бу ёшдаги болаларнинг ижтимоий муносабат ва фаолият доиралари тобора кенгайиб боради. Боғча ёшидаги болалар табиатларига хос булган кучли эҳтиёжлардан яна бири ҳар нарсани билиб олишга бўлган эҳтиёждир. Боланинг фаолият доираси кенгайган сари атрофидаги нарсаларни билишга қаратилган эҳтиёжлари хам орта боради. Бунга сабаб болада турмуш тажрибасининг озлигидир. Ҳар бир нарса бола учун янгилик бўлиб туюлади ва бола уни хар томонлама билиб олишга интила беради. Шунинг учун хам улар жуда куп саволлар беради. Боғча ёшидаги болаларнинг психик жиҳатдан ривожланишларида боғча муҳити жуда ката роль ўйнайди. Боғчадаги тартиб, интизом ва турли-туман таълимий машғулотлар болаларда юксак ижтимоий, интеллектуал, ахлоқий ва гигиеник эҳтиёжларнинг гармоник равишда юзага келиш учун шароит туғдиради. Психология нуқтаи назаридан қараганда, одатлар ўз мохияти жиҳатидан эҳтиёжга яқин нарсалардир. Бошқача қилиб айтганда, турлича одатлар кундалик ҳаётда такрорлана бериши натижасида вужудимизга жуда сингиб кетиб, эҳтиёжга айланиб қолади. Шунинг учун болаларда ижобий ва фойдали эҳтиёжларни тарбиялаш деганда уларда ижобий ва фойдали одатларни хосил килишни тушунамиз. Боғча ёшидаги даврда хосил килинган мустахкам ижобий одатлар (эхтиёжлар) кишининг бутун умри давомида сакланиб колади. Боғча ёшидаги болаларнинг психик жихатдан ривожланишларида кизикишнинг хам роли гоят каттадир. Кизикиш, худди эхтиёж каби, болани бирон фаолиятга ундовчи (харакатга солувчи) омиллардан биридир.  Қизиқиш деганда, биз воқеликдаги нарса ва ходисаларни бирмунча чуқуррок билишга қаратилган маҳсус интилишни тушунамиз. Демак, қизиқиш билиш жараёни билан боғлиқ  бўлган ҳар бир шахснинг мураккаб сифатидир. Боғча ёшидаги болалар хамма нарсаларга бирдек қизиқа бермайдилар.Улар айрим нарсаларга  кўпрок, бошқа бир нарсаларга камроқ қизиқадилар. Лекин боғча ёшидаги болаларнинг қизиқишлари катта одамлардаги каби бир нарсага нисбатан катъий ҳамда мустахкам бўлмай, бир нарсадан  иккинчи бир нарсага тез-тез кўниб туради. Бундан ташқари, боғча ёшидаги болаларнинг қизиқишлари жуда тарқоқ ва юзаки бўлади. Улар нарса ва ходисаларнинг моҳияти ёки натижаларига эмас, балки шу нарса ва ҳодисаларнинг ўзигагина қизиқадилар. Шу сабабли боғча ёшидаги болаларда асосан беқарор ва бевосита қизиқишлар устун туради. Тарбиячи боғчада турли машғулотлар, экскурсиялар, суҳбатлар ўтказиш ва китоблар ўқиб бериш  болаларда марказлашган барқарор қизиқишларни юзага келтиришга харакат қилишлари лозим.

Бола психологиясининг ривожланишида қизиқишнинг аҳамияти шундаки, бола кизиққан нарсасининг мумкин қадар чуқурроқ билишга тиришади. Бинобарин, узоқ вақт давомида кизиққан нарсаси билан шуғулланишдан зерикмайди. Бу эса, ўз навбатида, боланинг диққати, иродаси каби муҳим психик жараёнларини ривожлантириш хамда мустахкамлашга ёрдам беради. Болаларда бирор соҳага нисбатан барвақт юзага келган қизиқиш келажакда уларнинг шу сохасини яхши эгаллашлари учун қандайдир тайёргарлик ролини ўйнайди.

Боғчада болаларнинг биргаликда таълим-тарбия олишлари, биргаликда ўйнашлари ва биргаликда овқатланишлари уларда коллективизм туйғусини юзага келтира бошлайди. Кўпчилик бўлиб бир ўйинни ўйнаш ёки бирон вазифани бажаришда ўз хатти-харакатларини келишиб олиш, ролларни тақсимлаш ва бир-бирларига ёрдам бериш каби  коллектив хаётига оид фазилатлар намоён бўлла бошлайди. Бироқ боғча ёшидаги даврда болалар коллективи эндигина таркиб топа бошлаётганини унутмаслик лозим. Болалар коллективини мустахкамлашда уларнинг коллективдаги  эндигина юзага келаётган узаро мураккаб муносабатлари, яъни бир-бирига буйсуниш, бир-бирига ён босиш каби муносабатлар катта роль уйнайди ҳамда болаларнинг психик тараққиётига ёрдам беради.

Болаларнинг бундай ўйинларида пала-партишлик, тартибсизлик йўқ. Чунончи, улар кўғирчоқларини ювинтирадилар, кийинтирадилар, овқатлантирадилар сўнгра боғчага олиб борадилар, ухлатадилар ва х.к. бундай қатъий тартиб билан амалга оширилади. Ана шундай тартибли, системали фаолиятда бўлишга одатланиш боғча ёшидаги болалар шахсий хислатларининг таркиб топиши учун катта аҳамиятга эга. Боғча ёшидаги болалар жисмоний ва психик жиҳатдан хам етарли даражада ривожланганликлари туфайли улар оддийгина меҳнат топширқларини бажара оладилар. Болаларнинг ижодий харакатлари асосан ўйин ҳамда тасвирий санъат фаолиятида (расм чизиш, лой иши, коғоздан ҳар нарсалар ясаш каби) намоён булади. Болалар ўзларининг ўйин ва тасвирий фаолиятларида катталарнинг меҳнатларини танқидий тарзда қайта тиклаб, меҳнат хаётини фаол равишда ўзлаштира бошлайдилар. Бу уларнинг меҳнат фаолиятига тайёрланишларида катта аҳамиятга эгадир.

Боғча ёшидаги болаларнинг ўз хатти-харакатларини маълум вазифаларни адо этишга бўйсундира олишлари, тобора кучайиб бораётган қизиқиш ва эришган ақлий тараққиёт даражалари уларни маълум таълимий программа асосида тарбиялаш имконини беради. Боғчада тўғри йўлга кўйилган тарбиявий ишлар болаларда мехнат фаолиятининг дастлабки белгилари ҳамда билимга қизиқишни таркиб топтиради.

Боғча ҳаётининг кўп қиррали ва сермазмунлиги болалар билиш фаолиятларининг кенгайишига хамда чуқурлашишига ёрдам беради. Бу эса асосий билиш жараёнлари булиши-идрок, тасаввур, хотира ва тафаккур каби жараёнларнинг характерини ўзгартириб юборади. Боғчагача тарбия ёшидаги болаларда бу жараёнлар уларнинг ўйин ёки бирон амалий фаолиятлари билан бирга намоён булади. Масалан, кичик ёшдаги болалар бирон нарса билан машғул бўлиб турганларида уни идрок қиладилар, илгари хам шу нарса билан машғул бўлганларини эслайдилар ва уни анализ ва синтез килиб кўрадилар. Боғча ёшидаги болаларда эса бу асосий билиши жараёнлари бир-биридан дифференциялашган (ажратилган) бўлади. Боғча ёшидаги бола бирон уйинфаолияти ёки бирон нарса билан  машғул булиши жараёнидагина эмас, балки бундай амалий фаолиятдан ташқари хам бирор нарса ёки ҳодисани идрок килиши, тасаввур этиши, эсида олиб колиши, эсига тушуриши хамда оддий тарзда тафаккур қилиши мумкин. Шунинг учун боланинг боғча ёшидаги даврида анна шу асосий психик жараёнлари ва хусусан тафаккур хамда нутқ жараёнлари жадал ривожланади. Болалар катталар билан булган муносабатларида нарса ва ходисалар ҳақида элемантар тушунчалар системасини эгаллаб олиб, тафаккур килишга ўргана бошлайдилар. Кичик ва боғча ёшидаги болаларга хос бўлган «нимага?», «нима килади?», «нима кераги бор?» каби кўп саволлар уларни нарса ва ходисаларнинг сабаблари хакида фикр юрита бошлаётганликларидан дарак беради. Боғча ёшидаги болаларнинг  хис-туйғулари ниҳоятда кучли булади. Уларнинг барча хатти-харакатлари кўтаринки хиссий ҳолатда утади.  Бундан ташкари, боғча ёшидаги болаларнинг хис-туйгулари чуқур ва мустахкам бўлла бошлайди. Болаларда боғча ёшидан бошлаб аҳлоқий, интеллектуал ва эстетик ҳиссиётларнинг энг сода турлари юзага кела бошлайди. Боғча ёшидан бошлаб болаларда ирода ва иродавий сифатлар хам тез ривожлана бошлайди. Уларда ўзининг бутун хатти-ҳаракатларини онгли равишда кўйилган умумий бир мақсадга бўйсундириш ўқуви юзага кела бошлайди.

Боғгча ёшидаги болаларда айрим психик жараёнларнинг ривожланиши билан бирга уларнинг шахси ва шахсий хислатлари хам таркиб топа бошлайди. Боланинг ташқи муҳитдаги нарса ва ходисалар хамда ўзига нисбатан бўлган туғри, оқилона муносабатларининг асоси худди шу даврда юзага келади. Бундан ташқари, боғча ёшидаги даврда боланинг қобилиятлари тез ривожланиб, янги-янги эҳтиёжлар ва қизиқишлари хосил бўлади. Бола шахсининг ана шундай ривожланиб бориши натижасида унинг характерига оид хислатлар намоён бўла  бошлайди. Боғча ёшидаги даврда болада қандай характер хислатлари тарбияланса, бу хислатлар боланинг мактаб ёшидаги даврида ва хатто ката одам бўлиб етишганида ҳам намоён булади. Шунинг учун бошқа ёшдаги даврида болада ижобий шахсий хислатларнинг таркиб топишига алоҳида аҳамият бериш зарур. Болалар боғча ёшидан бошлаб хулқ-атворининг аҳлоқий нормалари ва қоидаларини интенсив равишда ўзгартира бошлайдилар. Улар ўзларининг у ёки бу хатти-харакатларига катталар томонидан бериладиган баҳоларга зўр қизиқиш билан қарайдилар. Шунинг учун улар хамиша нима яхши-ю, нима ёмонлигини, қандай харакат туғри-ю қандай харакат нотўғрилигини аниқлашга интиладилар. Бундай ишда болаларга хамиша ёрдам бериш керак, уларнинг бундай харакатларини қўллаб-қувватлаш лозим. Лекин шуни эсдан чиқармаслик керакки, ахлоқий норма ва қоидаларни амалда катталар хамда ўз тенгдошлари билан бўлган муносабатларида қўллай олиш тажрибасига эга бўлиши керак. Шундагина бу ахлоқий норма ва қоидаларни сингдира олади. Ана шуни назарда тутиб, болалар билан булган муносабатда ахлок нормалари ва қоидаларидан мутлоко четга чиқмай, бу сохада уларга намуналар курсатиши керак. Шундай килиб, юкорида айтиб утганимиздек, боланинг боғча ёшидаги даврида унинг факат психик жараёнларигина эмас, балки шахси хамда шахсий сифатлари хам камол топади. Мактабга бориш болаларнинг хаётида жуда ката вокеадир. Мактаб хаёти болаларга Янги бир дунёни очиб беради, мактаб даврида болаларнинг асосий фаолиятлари узгаради. Мактаб ёшидан бошлаб болаларнинг асосий фаолиятлари, асосий вазифалари укиш, фан асосларини пухта узгартириш  булиб колади. Етти ёшли болалар учун Янги фаолият булган укиш улардан Янги сифат, янги хусусиятларга  эга булишларини  талаб килади.  Укиш фаолияти учун болаларда баркарор диккат, уткир зехн, мустахкам хотира, бир кадар тафаккур, яхши нутк, ирода  ва шунинг билан бирга мустакиллик, батартиблик хислари булиши керак. Болаларнинг мактабга утишлари уларнинг яслидан боғчага утишларига Караганда мураккаб боскичдир. Шуни хам назарда тутиш лозимки болалар мактабга утишлари натижасида уларнинг ижтимоий холатларида хам узгаришлар юз беради. Масалан: етти ёшга якинлашган  болалар боғчада «ката», яъни ката группа болалари деб хисобланар эдилар. Мактабга утишлари билан яна «энг кичиклар» каторига тушиб коладилар. Етти ёшдаги болаларнинг мактабга утишлари билан юзага келадиган анна шундай жиддий узгаришларни назарда тутиб, уларни мактабдаги янги хаётга хар томонлама тайёрлаш керак. Маълумки, болалар боғчасининг асосий вазифаларидан бири болаларга хар томонлама тарбия бериб, уларни тараккиёт даражаларининг мактабда укий оладиган килишдан иборатдир. Бу эса уз навбатида мактабдаги укиш ишлари билан боғчадаги таълим-тарбия ишлари уртасида маълум изчиллик булишини талаб килади.

         Боғчада болаларнинг жисмоний ўсишларига қанчалик эътибор берилса, унинг ақлий ва ахлоқий ўсишларига хам шунчалик эътибор берилади. Болаларнинг мактабга чиқишлари доимо назарда тутилиб улар билан ўтказиладиган таълимий машғулотларда болаларнинг идроки, диққати, тасаввури, хотиралари, хаёл хамда тафаккурлари, иродавий сифатлари системали равишда тараккий эттириб борилади.

Шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, болаларни мактабдаги ўқиш жараёнига тайёрлашда уларнинг нутқини ўстириш жуда зарурий шартлардандир. Бу масалани ўз даврида машхур рус педагогларидан К.Д.Ушинский хам таъкидлаб ўтган эди. К.Д.Ушинскийнинг кўрсатишича, болаларнинг нутқни эгаллашлари уларнинг мактабдаги ўқишга тайёр эканликларини кўрсатувчи энг ишончли далилдир. Шунинг учун мактабдаги ўқишга тайёрлашда уларнинг ўз она тилларини яхши, пухта ўрганишларига, яъни суз бойлигини орттиришга, туғри талаффуз қилишларига ва тўла ҳамда тўғри жумла туза олишларига ахамият бериш керак.  Боғча болаларини мактабга тайёрлашда уларнинг қизиқишларидан фойдаланиш лозим. Ката группа болалари мактаб хаёти билан жуда кизика бошлайдилар. Боғча болаларидаги бундай қизиқишни тарбиячи кўллаб-қувватлаши ва янада ортириб бориши керак. Бунинг учун мактаб ва унда ўқиш хақида қизикарли суҳбатлар ўтказиш ҳамда яқин атрофдаги мактабга  экскурсия уюштириш яхши натижа беради. Шу  нарса диққатга сазоворки, боғчалардаги  етти ёшга тўлган болаларнинг хаммаси хам мактабдаги ўқиш машғулотларига баб-баравар тайёр булавермайдилар. Айрим болалар мактабдаги янги шароитга тез киришиб кета олмайдилар. Уларда ўқиш машғулотлари учун қандайдир бир хусусият етмаётгандек кўринади.  Бу ўринда шундай бир савол туғилади. Болаларни қай пайтда психологик жихатдан мактабдаги ўқиш жараёнига тайёр деб хисоблаш мумкин? Айрим психологларнинг фикрича, бола мактабда ўқиш учун атрофдаги нарса ва ходисаларга доир анчагина тасаввур ва тушунчаларга эга бўлиши ҳамда маълум даражада ақлий жихатдан усган бўлиши лозим. Лекин бу боланинг ўқишга тайёр эканлигини аниқлашда хал қилувчи омил эмас, чунки бу ерда ёш масаласи хам бор. Бошқа бир омиллар эса боланинг ўқишга тайёр эканини аниқлашдаги асосий нарса ирода сифатларининг етилганлигидадир  дейдилар. Бу фикр бир ёқламаликка йўл қўйишдан бошка нарса эмас. Етти ёшга тўлиш даври гўдакликнинг туглланиши ва ўсмирликнинг бошланиши даврига тўғри келади. Худди ана шу даврдан бошлаб болаларда ўз-ўзини англаш таркиб топа бошлайди. Шунинг учун хам шу даврдан бошлаб болаларни системали ўқитишга ўтиш мақсадга мувофиқдир. Х.Д, Ушинскийнинг фикрича, боланинг мактабдаги ўқиш фаолиятига тайёрлиги айрим психик жараёнларнинг тараққиёт даражаси билангина эмас,балки бола шахсининг умимий тараккиёт даражаси билан аникланади. Шундай қилиб, боланинг мактабдаги ўқишга тайёрлиги шахсни ижтимоий етуклик босқичларидан биридир.Лекин ижтимоий тараққиётнинг бундай етуклик босқичига бола ўз-ўзидан кўтарилмайди.Уни бу босқичга боғчадаги ва оиладаги бутун таълим-тарбия иши кўтаради. Бола етти ёшга тўлганда у жисмоний жиҳатдан анча ўсади, ўзини идора қилишга, ножуя хатти-харакатлардан ўзини тийишга,хулқ-атвор қоидаларини ўзлаштиришга харакат қилади.У ўзини бемалол эплайдиган бўлади, ўз кучига яраша мехнат қила олади, коллективда яшашга кўника бошлайди.Бу даврда боланинг турмуш тажрибаси анчагина ортади, кўп нарсаларни номини ва улардан қандай фойдаланишни билади. Хотираси ва тасаввурлари ўсиб, кўпгина шеър ва ҳикояларни ёддан билиб олади. Етти ёшли боланинг нутқи маълум даражада ривожаланиб, Сўз запаслари кўпаяди, натижада у ўз ўртоқлари ва катталар билан эркин сухбат қиладиган бўлади. Етти ёшга тўлган болаларда харакатлар хам мустахкамланади. У кайчи, игна, калам, ручка каби куроллардан фойдаланиш малакасини эгалай бошлайди. Бироқ бу даврда хам болада беихтиёр фаоллик хам устунлик қилади.Шу сабабли болани қизиқтирадиган ёки унга кучли таъсир қиладиган нарсалар унинг диққатини ўзига жалб қилади.Шуни хам айтиш керакки, етти ёшли бола мактабга чиққандан кейин хақи хам жуда катта ўрин эгаллайди. Бола ўқиш машгулотларидан буш пайтида хар- хил уйинларни уйнашда давом этаверади. Уйин протцессида бола ўз-ўзини идора қилишга, ўз ҳаракатларини  ўйин қоидаларига бўйсундиришга жавобгарликни сезишга, коллектив манфаатини устун қўйишга одатланади. Ўйин ва боғчадаги дитактик машғулотлар жараёнида болаларнинг ақл идроки, хотира ва тафаккури ўсади. Булар ўз навбатида, боланинг мактабда ўқий олиши учун психологик замин тайёрлайди. Бундай заминни тайёрлаш ва мустахкамлашда, албатта оилада хамда болалар боғчасида олиб борилган таълим тарбия ишлари хал килувчи ахамиятга эгадир.