Aфсуски, кўплаб катталар боланинг қонуний ҳуқуқлари ҳақида билишмайди ва уларни таъминлаш учун бола олдидаги ҳам, қонун олдида ҳам жавобгарлик даражасини англамайдилар. Гап 1990 йил 13 июлда ратификация қилинган БМТнинг «Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси» ҳақида бормоқда. Ушбу ҳужжат ҳар бир боланинг жисмоний, ақлий, маънавий, ахлоқий ва ижтимоий ривожланиши, соғлиғи, шаъни ва обрўсига етказилган тажовузлардан, шахсий ҳаётига аралашишдан, жинсий ва бошқа турдаги касалликлардан ҳимоя қилиш учун мос келадиган турмуш даражасига эга бўлиш ҳуқуқини тан олади. “Болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида”ги қонунда: “Болаларга шафқатсиз муносабатда бўлиш, уларга нисбатан жисмоний, руҳий зўравонлик қўллаш тақиқланади”, қонунда умумтаълим муассасаларида таҳсил олаётган болаларнинг “инсон қадр-қимматини ҳурмат қилиш” ҳуқуқи ҳам тасдиқланади, маъмурий жазо қўлланилади, жисмоний ёки руҳий "бола ёки ўқувчи шахсига нисбатан зўравонлик" учун педагогик ходимларга нисбатан маъмурий жазо қўлланилади. "Болаларга нисбатан зўравонлик" тушунчаси болаларга етказилган зарарнинг табиатига қараб ўзгаради. Ушбу концепциянинг таърифининг белгиларидан бири катталарнинг болага нисбатан фаол харакатлардир. Aгар катталар жисмоний шикаст етказса, ҳақорат қилса, йўлдан оздирса, бу болага фаол харакати орқали зарар етказишдир. Aгар катталар боланинг хавфсизлигини таъминлаш учун ҳеч нарса қилмаса, унда бу ҳаракатлар ҳам зарарли бўлиб, боланинг эҳтиёжларини эътиборсиз қолдириб, ҳаракатсизлик сифатида белгиланади.
Зўравонликнинг тўрт тури мавжуд:
-Жисмоний;
-Жинсий;
-Психологик (ҳиссий);
-Боланинг асосий эҳтиёжларини эътиборсиз қолдириш (ахлоқий шафқатсизлик).
Хавф остида бўлиши мумкин бўлган болаларнинг ёши қандай?
Бу қанчалик даҳшатли бўлмасин, аммо - 0 ёшдан балоғат ёшига қадар ҳисобланади.
Болада бу қанчалик тез-тез ва қаерда содир бўлиши мумкин?
1. Ўзининг жойи бўйича. Оила доирасида - энг яқин инсонлар томонидан, яъни она, ота, ёши катта оила аъзолари, ака-ука, опа-сингиллар, оилавий танишлар томонидан. Оиладан ташқарида - ҳовлида, кўчада, компанияларда, таълим муассасаларининг ўрта мактаб ўқувчилари, катталар, тенгдошлар, нотанишлар томонидан.
2. Ўзининг вақти бўйича. Тасодифий, бир марталик, вақти-вақти билан, мунтазам равишда.
Мактабгача таълим ходимлари болага жисмоний ва руҳий зўравонликнинг барча шаклларига жуда тез-тез дуч келишади. Кўпгина тарбиячилар болада қандайдир ўзгаришни, бирор нарса нотўғри эканлигини, унинг ноқулай ҳиссий ҳолатини ва хатти-ҳаракатларини интуициялари орқали сезишади ва одатда бундай ҳолатлар, оилада учрайдиган сабабларга кўра эканлигини билишади. Баъзан буни билиш осон эмас. Кўпинча бундай болалар ўзларини олиб қочадилар, ҳеч ким билан гаплашмайдилар, қўрқишади, кийимларини ечишдан уялишади, баданидаги кўкаришларини яширадилар, яккаланиб қоладилар, улар тенгдошларига нисбатан камроқ тажовузкор бўлишади.
Туйғуларида ўзгаришлар - ўзига паст баҳо бериш, қўрқув (қоронғуликдан қўрқиш, энурез), тушкунлик ҳолати ёки безовталик, ташвиш, тажовузкорлик, ҳушёрлик, ҳиссий етуклик, кайфиятининг ўзгариши.
Хулқ-атворида ўзгаришлар - гиперактивлик, тенгдошларга, хайвонларга нисбатан шафқатсизлик, ҳаддан ташқари пассивлик, мослашиш, ҳаддан ташқари ўз истакларига етишиш, ёлғончилик, импульсивлик, жинсий хулқ-атворга мойиллик.
Интеллектида ўзгаришлар - нутқининг, хотира ривожланишининг кечикиши, диққатни жамлашда қийинчиликлар пайдо бўлиши, ақлий ривожланишининг секин ривожланиши, диққат-эътиборининг камайиши.
Тенгдошлар билан муносабатлари – ўз қобиғига ўралиб қолиши, тажовузкорлик, бошқа болалар билан чиқиша олмаслик.
Жисмоний ҳолати – болада доимий жисмоний жазоланиши ва бу эътиборсиз қолдирилиши, кўпинча вазн камайиши ва ўсишдан тўхтаб қолганлиги, кўринишининг тартибсизлилигида кузатилади. Бундан ташқари, боланинг уйқу билан боғлиқ муаммолари, ўз танасига салбий муносабат, ўз-ўзига зарар етказиши, қорин оғриғи, бош оғриғи ва сийдик органларининг яллиғланишларига шикоятлар қилиши мумкин. Бола катталар томонидан кўтарилган қўлга нисбатан қўрқиш муносабатда бўлиши мумкин, мумкин бўлган танқид қўрқувини бошдан кечириши мумкин. “ Мени уришмайсизми?”. Шундай бола боғчага келганда, тажрибали тарбиячи дарҳол болаларни алоҳида гуруҳларга, яъни, жим юрадиганлар, ўзини қобиғига ўралиб қолганлар ва шу билан бирга шўҳ, ҳатто тажовузкор болаларга ажратиб қўйиш лозим. "Тинч" юрадиган бола кўпинча тарбиячининг эътиборидан четда қолади, гарчи уларда ўзларининг ҳиссий муаммолари бўлганда ҳам. Гапга кирмайдиган, шўх болалар тарбиячининг диққатини ўзига тортадилар. Бунақа болалар импулсив, битта жойда ўтиромидиган, тажовузкор, кўпинча тарбиячилардан гап эшитадилар ва "ноқулай"ликлар туғдирадилар. Бундан ташқари, бундай болалар, ўйин ва мулоқот қобилиятлари шаклланмаганлиги сабабли, тенгдошлари билан ҳам ўзаро тил топиша олмайдилар. Aгар ҳеч қандай чоралар кўрилмаса, боланинг бундай хатти-ҳаракатлари уни тенгдошлар гуруҳидан ташқарида бўлишига олиб келади, бу ҳиссий ва шахсий соҳани ривожлантиришда тўхталишларга сабаб бўлиши мумкин. Ўқитувчи шуни билиши керакки, бундай болага меҳр ва эътибор оддий болалардан ҳам кўпроқ керак. Бинобарин, бундай болаларни жазолаш (айниқса, бутун гуруҳ олдида омма олдида), масҳара қилиш (безори, уришқоқ,), катталарнинг қалбларда ўйламасдан айтган сўзлари болаларини тарбиячидан янада узоқлаштиради. Бундай вазиятда асосий нарса, болалар боғчаси гуруҳидаги боланинг исталмаган хатти-ҳаракатларининг сабаблари унинг оиласи учун ҳам, боланинг ўзи учун ҳам муаммо эканлигини тушунишдир. Шунчаки, бундай болалар катталар ва тенгдошларнинг эътибори ва ҳурматига эришишнинг ижтимоий жиҳатдан мақбул усулларига қандай эришишни билишмайди. Aфсуски, улар оилада бундай мулоқот тажрибасига эга бўлишади. Уни айблаш ва жазолашдан кўра, "тарбияси қийин бола"га конструктив мулоқот ва низоларни ҳал қилишнинг мисолларини кўрсатишга ҳаракат қилинг. Масалан, болани ташвишлантириши мумкин:
- ўқитувчи уни тез-тез жазолайди, хатолари, айниқса хатти-ҳаракатлари учун бошқа болалар иштирокида уни танқид қилади;
- ўқитувчи эътибор бермайди, болани сезмайди;
-болалар уни ўйинларда қабул қилмайдилар, дўст бўлишни хоҳламайдилар;
-болалар уни мазах қиладилар, масҳара қиладилар, унинг ўзининг ва жисмоний камчиликларини таъкидлайдилар.
Психологик зўравонлик болага жисмоний зўравонлик каби зарарли.
Мутахассислар психологик зўравонликнинг беш турини ажратиб кўрсатишади:
1. Эътибор бермаслик - болани ҳиссий қўллаб-қувватлаш, муҳаббат,
хавфсизлик.
2. Рад этиш - ортиқча талаблар, доимий танқид, салбий
таққослаш, омма олдида камситиш, камчиликларга урғу бериш.
3. Дўқ-пўписа, қўрқитиш.
4. Изоляция – болани баъзи яқин инсонлари (бувиси, додаси, отаси) билан чекловлар ўрнатиш.
5. Танқидлаш- ўзини хатти-ҳаракатларини назоратга ола олмаслик, спиртли ичимликлар, гиёҳванд моддалар, антисоциал хатти-ҳаракатлардан фойдаланиш
Мисол учун, ҳолатлар ҳаётий амалиётидан олинга бўлиб, она ёки бувиси 3 ёшли болани қўрқитиб, уни қоронғи ваннага қамаб қўйган, қўлига урган, бу эса болани жуда қўрқоқ ва тортинчоқ қилиб қўйган. Унда когнитив қизиқишлар, болаларча қизиқувчанлиги ривожланмаган. Яна бир мисолда эса, она ўғлини қайнонасининг уйига боришини тақиқлаб, бувиси билан мулоқот қилишдан маҳрум қилган, натижад бола бувиси билан алоқани ўрнатишда орқага қолган. Бола оилада хавотирланиб ва қийналиб катта бўлади, буни устига оилада отаси хар доим жисмоний жазо қўллагани учун, боланинг рухиятига қаттиқ таъсир қилган. Бунақа руҳий зўриқишларни боланинг оиласининг расмларини қора рангда ишланганлигида, тарбиячилар боланинг тенгдошларига нисбатан тажовузкорлигидан шикоят қилишади. Болага жазо қўллашда сиз баъзи оқилона қоидаларни ёдда тутишингиз керак:
1. Жазо соғликка, жисмоний ва руҳий ҳолатга зарар келтирмаслиги керак;
2. Профилактика учун жазо йўқ, "келажак учун";
3. Жазо севги ҳисобига амалга оширилмаслиги, болани мукофот ва муносиб мақтовлардан маҳрум қилмаслик керак;
4. Жазо кечикса, жазоламаслик яхшироқдир;
5. Жазодан сўнг, болани кечириш керак ва унга олдинги қилинган ёмон ишларини нотўғри эканлигини эслатиш керак эмас. Болага нисбатан нотўғри қарашлар қилиниши мумкин эмас;
6. Жазо боланинг инсоний қадр-қимматини камситмаслиги керак.
Болани ўзингизни истагингиз, устунлик истаги туфайли жазолай олмайсиз. Жазоланиш болага тушунарли бўлиши ва у томонидан адолатли қабул қилиниши керак, акс ҳолда натижа аксинча бўлади. Боланинг жисмоний ва руҳий жазоланиш сабаблари жуда чуқур илдизга эга бўлиши ва бу оиласи билан биргаликда жуда муҳим психотерапевтик ишларини талаб қилади, ва бу психологнинг ваколатига киради. Ўқитувчилар, ота-оналарнинг одатда ўз оиласида содир бўлаётган воқеаларни тушунишни истамасликлари, қораланган ҳаракатларини яширишлари туфайли зўравонлик фактларини ўжарлик билан рад этишларини ҳисобга олишлари керак. Ота-оналар билан суҳбат давомида хушмуомалалик ва эҳтиёткорликни талаб қилади, чунки оила аллақачон стрессни бошдан кечирмоқда.
Болага нисбатан зўравонликни тўхтатиш учун педагог нима қилиши керак?
1.Ҳақиқат билан юзма-юз келиш, боланинг ишончини қозониш, унга диққат билан эшита билиш, уни айбламаслик.
2. Болага зўравонлик қилаётган оила аъзоси билан гаплашинг, у билан кўпроқ педагогик таълим усулларини муҳокама қилиш, ҳаракат қилиб кўриш оиладаги низоларни ҳал қилишга (оилавий терапевтдан ёрдам сўрашни маслаҳат бериш).
3. Aгар тарбиячи бола ва оиласи билан ишлашда қийинчиликларга дуч келса, унда ижтимоий хизмат психологлари билан маслаҳатлашиш яхши самара бериши мумкин.
4. Энг оғир ҳолатларда вазиятни ўз-ўзидан хал бўлишни кутмасдан, дарҳол чора кўриш керак.
Болалар боғчасида ота-оналар билан ишлаш.
Ота-оналар билан ишлашнинг асосий вазифалари:
- ҳар бир боланинг оиласи билан ҳамкорлик алоқаларини ўрнатиш;
- болаларни ривожлантириш ва тарбиялаш учун саъй-ҳаракатларни бирлаштириш;
-ўзаро тушуниш, умумий манфаатлар, ҳиссий ўзаро ёрдам муҳитини яратиш;
-ота-оналарнинг таълим кўникмаларини фаоллаштириш ва бойитиш;
- ўз педагогик қобилиятларига бўлган ишончни сақлаб қолиш.
Ота-оналар билан муносабатларни босқичма-босқич ўрнатиш тавсия этилади:
Биринчи босқич -"Келинг танишамиз! ". Биринчи босқичда ота-оналар болалар боғчаси, ўқув дастурлари, педагогик жамоа билан танишадилар, биргаликда ишлаш имкониятлари очилади.
Иккинчи босқич - “Келинг, дўстлашамиз! ". Ушбу босқичда ота-оналарга ўзаро ҳамкорликнинг фаол усуллари таклиф этилади: тренинглар, давра суҳбатлари, ўйин семинарлари.
Учинчи босқич - "Келинг, бирга билиб оламиз" деб номланади. Ушбу босқичда биз ўз фаолиятини боланинг ривожланишига йўналтирадиган (тадқиқот, лойиҳа фаолияти, қўшма экскурсиялар, кўргазмалар, музейларга ташриф буюриш) ота-оналарнинг педагогик ҳамжамиятининг фаолияти ҳақида гапиришимиз мумкин.
Ота-оналар билан муваффақиятли ҳамкорлик қилиш учун ўзаро муносабатлар тамойилларига риоя қилиш керак:
1. Ўқитувчилар ва ота-оналар ўртасидаги дўстона мулоқот услуби.
Мулоқотга ижобий муносабат - бу гуруҳ ўқитувчиларининг ота-оналар билан бўлган барча иши қурилган жуда мустаҳкам пойдевор. Тарбиячининг ота-оналар билан мулоқотида қатъий, талабчан оҳанг мос келмайди. Aхир, болалар боғчаси маъмурияти томонидан мукаммал қурилган оила билан ўзаро муносабатларнинг ҳар қандай модели, агар ўқитувчи ўзи учун ота-оналарга тўғри муносабатда бўлишнинг ўзига хос шаклларини ишлаб чиқмаса, "қоғоздаги намуна" бўлиб қолади. Тарбиячи ҳар куни ота-оналар билан мулоқот қилади ва бу оиланинг умуман болалар боғчасига муносабати қандай бўлишига боғлиқ. Ўқитувчиларнинг ота-оналар билан кундалик дўстона муносабати алоҳида яхши ўтказиладиган тадбирдан кўпроқ нарсани англатади.
2. Индивидуал ёндашув нафақат болалар билан ишлашда, балки ота-оналар билан ишлашда ҳам зарур. Ота-оналар билан мулоқотда бўлган ўқитувчи вазиятни, онанинг ёки даданинг кайфиятини ҳис қилиши керак. Бунда тарбиячининг ота-онани тинчлантириш, ҳамдардлик билдириш ва муайян вазиятда болага қандай ёрдам беришни биргаликда ўйлаш инсоний ва педагогик қобилияти қўл келади.
3. Мураббий эмас, ҳамкорлик қилиш.
Замонавий оналар ва дадалар асосан саводли, билимли одамлардир ва, албатта, ўз фарзандларини қандай тарбиялаш кераклигини яхши билишади. Шунинг учун бугунги кунда педагогик билимларни ўқитиш ва оддий тарғиб қилиш позицияси ижобий натижа бериши даргумон. Оғир педагогик вазиятларда оилага ўзаро ёрдам ва қўллаб-қувватлаш муҳитини яратиш, болалар боғчаси жамоасининг оилавий муаммоларни тушунишга қизиқишини ва ёрдам беришнинг самимий истагини намойиш қилиш анча самарали бўлади.
4. Жиддий тайёргарлик кўриш.
Ота-оналар билан ишлаш учун ҳар қандай, ҳатто энг кичик воқеа ҳам эҳтиёткорлик билан ва жиддий тарзда тайёрланиши керак. Бу ишда асосий нарса - индивидуал, бир-бирига боғлиқ бўлмаган ҳодисаларнинг миқдори эмас, балки сифати. Заиф бўлган, тайёргарчилик кўрилмаган ота-оналар йиғилиши ёки семинари бутун муассасанинг ижобий имиджига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
5. Динамизм.
Болалар боғчаси бугунги кунда ривожланиш режимида бўлиши, ишламаслиги, мобил тизим бўлиши, ота-оналарнинг ижтимоий таркибидаги ўзгаришларга, уларнинг таълим эҳтиёжлари ва таълим эҳтиёжларига тезда жавоб бериши керак. Шунга қараб, оила билан ишлаш шакллари ва йўналишлари ўзгариши керак. Ота-оналар билан ишлашни режалаштириш учун сиз ўқувчиларингизнинг ота-оналарини яхши билишингиз керак.
Шунинг учун ота-оналарнинг ижтимоий таркиби, уларнинг кайфияти ва боланинг болалар боғчасида бўлишидан кутишларини таҳлил қилишдан бошлаш керак. Сўров ўтказиш, ушбу мавзу бўйича шахсий суҳбатлар ота-оналар билан ишлашни тўғри қуриш, уни самарали қилиш ва оила билан ўзаро муносабатларнинг қизиқарли шаклларини танлашга ёрдам беради.
Мактабгача ёшдаги болаларнинг ўқитувчилари ва ота-оналари ўртасидаги муносабатлар асосан қуйидагилар орқали амалга оширилади:
- ота-оналарни педагогик жараёнга жалб қилиш;
- таълим муассасаси ҳаётини ташкил этишда ота-оналарнинг иштироки доирасини кенгайтириш;
- ота-оналарнинг машғулотларнинг ўтказиш учун улар учун қулай вақтда ташкил этилиши;
- ўқитувчилар, ота-оналар, болаларнинг ижодий ўзини-ўзи англаши учун шароит яратиш;
- ота-оналарга муассасанинг ўзига хос жиҳатлари билан таништириш, уларни таълим ва ривожланаётган муҳит билан таништириш имконини берувчи ахборот-педагогик материаллар, болалар асарлари кўргазмалари билан таништириш;
- болалар ва ота-оналарнинг биргаликдаги фаолиятининг турли дастурлари;
Оила билан ишлашда анъанавий-ноанъанавий шакллар.
Ҳамма оилалар болага таъсир қилиш имкониятларини тўлиқ англай олмайдилар. Сабаблари бошқача: баъзи оилалар болани тарбиялашни хоҳламайдилар, бошқалари буни қандай қилишни билишмайди, бошқалари бу нима учун кераклигини тушунмайдилар. Барча ҳолатларда мактабгача таълим муассасасидан малакали ёрдам керак.
Ҳозирги вақтда оила билан индивидуал ишлаш, ҳар хил турдаги оилаларга табақалаштирилган ёндашув, мутахассисларнинг эътиборини ва таъсирини йўқотмаслик учун ғамхўрлик қилиш нафақат қийин, балки баъзида ўзига хос, аммо муҳим масалаларда тўлиқ муваффақият қозонмайди, оилаларнинг долзарб вазифалари бўлиб қолмоқда. .
- Боланинг оиласига ташриф буюриш.
- Очиқ эшиклар куни.
- Индивидуал ва гуруҳли суҳбатлар. Суҳбат мазмуни ихчам, ота-оналар учун мазмунли ва суҳбатдошларни гапиришга ундайдиган тарзда тақдим этилади. Ўқитувчи нафақат гапириш, балки ота-оналарни тинглаш, уларнинг қизиқишини, хайрихоҳлигини билдира олиши керак.
- Маслаҳатлар (консультациялар). Маслаҳатлашув шакллари ҳар хил. Ота-оналар, айниқса ёшлар, болаларни тарбиялашда амалий кўникмаларга эга бўлишлари керак. Уларни семинарларга таклиф қилиш тавсия этилади.
- Ота-оналар йиғилишлари гуруҳ ва умумий ўтказилади. Ота-оналар конференсияси. Aнжумандан кўзланган асосий мақсад оилавий таълим соҳасида ўзаро тажриба алмашишдан иборат. Ўқитувчи, агар керак бўлса, мавзу танлашда, нутқни лойиҳалашда ёрдам беради. Конференцияда мутахассис сўзлаши мумкин. Унинг нутқи мунозарани қўзғатиш ва иложи бўлса, муҳокама қилиш учун "бошловчилар учун" берилади.. Конференциянинг долзарб мавзусини аниқлаш муҳим. Конференцияни болалар, мактабгача таълим муассасаси ходимлари, оила аъзоларининг қўшма концерти билан якунлашингиз мумкин.
Aлоқа ташкил этишнинг визуал ва ахборот шакллари:
- Слайдлар, тақдимотлар
- Болалар асарлари кўргазмалари
- Фотокўргазмалар
- Оилавий кўргазмалар
- Aхборот стендлари
- Жилдлар - кўчирувчилар
Ҳозирги вақтда мактабгача таълим муассасалари ходимлари ўқитувчилар ва ота-оналар ўртасидаги ҳамкорлик ва ўзаро муносабатларга асосланган ота-оналар билан ишлашнинг янги, ноанъанавий шаклларини топмоқдалар.
Оилавий клуб.
Клуб оила билан муносабатларни ихтиёрийлик ва шахсий манфаатдорлик тамойиллари асосида қуради. Бундай клубда одамларни умумий муаммо ва болага ёрдам беришнинг мақбул шаклларини биргаликда излаш бирлаштиради. Оила клублари динамик тузилмалардир. Мутахассислар, ўқитувчилар ва оиланинг ҳамкорлиги нафақат ота-оналар ва бола ўртасидаги қийин муносабатларни келтириб чиқарган муаммони аниқлашга, балки уни ҳал қилиш имкониятларини кўрсатишга ёрдам беради. Шу билан бирга, шерикларнинг тенг ҳуқуқлилиги руҳида тенг ҳуқуқли муносабатлар ўрнатишга интилиш керак.
Ота-оналарнинг бандлигини инобатга олган ҳолда, оила билан мулоқотнинг “Ота-она почтаси” ва “Ишонч телефони (контакт)” каби ноанъанавий шаклларидан ҳам фойдаланилади.
- Яхши амаллар ойи
- Ота-оналар томонидан ташкил этилган тадбирлар
- Ота-оналар билан мулоқотни ташкил этишнинг бўш вақт шакллари
- Маҳорат дарслари
- "Қизиқарли одамлар билан учрашувлар"
- Болалар боғчаси ва оиланинг ўзаро ҳамкорлиги турли йўллар билан амалга оширилиши мумкин.
- Фақатгина муҳими, расмиятчиликдан қочиш керак.
Мактабгача тарбиячилар учун тренинг:
"Ўқитувчиларнинг ҳиссий чарчашининг олдини олиш".
Мақсад: гуруҳ аъзолари билан танишиш;
ўқитувчиларнинг ўз ҳис-туйғулари ва ҳис-туйғуларини билиши, уларни қабул қилиши;
ички стрессни бартараф етишнинг самарали усулларини, ўз-ўзини тартибга солиш усулларини ўзлаштириш.
Ускуналар: фантом карталар, рангли қаламлар, A4 варақлари, қаламлар.
"Энг қимматли болалар совғаси" машқи
Исмингизни айтинг, энг қимматли бўлган бола совғангиз нималигини айтинг.
Психолог. Бизнинг бугунги учрашувимиз "Ўқитувчининг ҳиссий чарчашининг олдини олиш" мавзусига бағишланган.
"Ҳиссий чарчаш синдроми" нима?
Бу инсоннинг ҳаддан ташқари ҳиссий, жисмоний ва руҳий чарчаш ҳолати бўлиб, у ҳиссий жиҳатдан ҳаддан ташқари юкланган вазиятда узоқ вақт қолишдан келиб чиқади. Ушбу "касаллик" пайдо бўлишининг асосий омили стрессдир. Ўқитувчининг иш ва ҳаётида эса уларнинг сони кўп. Шунинг учун биз "нима учун?", “нега?” деган саволларга тўхталмаймиз ва "нима қилиш керак?" саволига қайтамиз. Бошлаш учун мен сизга ҳаётингизнинг қайси соҳаларини афзал кўришингизни ва қайси соҳаларда ўзингизни англамаслигингизни кўрсатадиган машқни таклиф қиламан.
"Ижтимоий роллар" машқи
(Мен ўқитувчиман, аёл, она, қиз, дугона, буви, ҳамкасб, стюардесса)
Эътибор беринг, марказдан ҳар бир рол учун ўлчови ва миқдорига кўра сиз унга қанча вақт ва энергия берган бўлар эдингиз. Қанча кўп берсангиз, шунча юқори балл оласиз.
Мунозаралар. Олинган диаграммада сиз ва сизнинг энергиянгиз етишмаслигидан азият чекаётганлар учун қайси ижтимоий роллар биринчи ўринда туришини аниқ кўришингиз мумкин.
“Жонли уйча” методологияси ни амалга ошириш
Мақсад: мижознинг оилавий муносабатларнинг психологик маконини субъектив идрокини диагностикаси.
Вазифалар:
Консултинг ишининг истиқболларини аниқлаш;
мижознинг муҳитида яқин одамларнинг ролини аниқлаш;
мижознинг онгида унинг яқинлари билан ҳақиқий муносабатларини аниқлаш;
оиладаги зиддиятли вазиятларни аниқлаш.
Керакли анжомлар: қоғоз варағи (A-4), рангли қаламлар, қалам.
Иш алгоритми:
Кириш. Сиздан ёзма ёки оғзаки равишда битта том остида бирга яшайдиган одамларни санаб ўтишингизни сўраймиз.
Aсосий қисм
- A-4 форматидаги варақда пойдевори, деворлари, деразалари, томи, чодири, мўри, эшиклари, остонаси бўлиши керак бўлган қишлоқ уйини оддий қалам билан чизинг.
- Уйнинг ҳар бир қисмига ўзингиздан бошлаб, маълум бир шахснинг исмини белгиланг. Яъни, сиз кўрсатган одамлардан қайси бири том, ким дераза, девор ва ҳоказо бўлиши мумкинлигини расмга тўғридан-тўғри ёзинг.
- мижоз билан ишнинг мумкин бўлган талқинларини муҳокама қилинг.
Мумкин талқинлар:
- пойдевор - оиланинг асосий моддий ва маънавий "таъминловчиси", ҳамма нарса унга таянадиган оила;
- деворлар - оиланинг ҳиссий ҳолати учун масъул бўлган шахс ва чизма муаллифи бевосита;
ойналар - бу келажак, оила нимадир кутадиган, умид боғлайдиган одамлар (деразалар болалар билан боғланган бўлса, бу нормалдир);
- том - оилада мижозга ачинадиган ва ҳимоя қиладиган, хавфсизлик ҳисси яратадиган ёки мижоз ундан буни олишни хоҳлайдиган шахс;
чодир - махфий муносабатларни, шунингдек, мижознинг бу одам билан янада ишончли муносабатларга эга бўлиш истагини англатади.
-чордоқ, шунингдек, мижоз ўтмишда муносабатларни ривожлантирган, аммо ҳозирги пайтда камроқ фаол бўлган одамни ҳам англатиши мумкин;
- қувур - мижоз алоҳида ғамхўрлик, ёрдам оладиган ёки олишни хоҳлайдиган шахс. Бу, шунингдек, "буғни ташлашга", ҳис-туйғуларни тартибга солишга ёрдам берадиган одамнинг рамзий белгиси сифатида талқин қилиниши мумкин;
- эшиклар - ахборот портали; дунё билан муносабатларни ўрнатишни ўргатган; мижоз бошқа одамлар билан мулоқот қилишни ўрганадиган киши;
- чегара - мижоз келажакда мулоқот қилиш имкониятини боғлайдиган шахс.
Хулоса. Техника қисқа вақт ичида ҳар бир оила аъзосининг мижозининг ролини аниқлашга, шунингдек, унинг оила тизимида ўзига қандай рол ўйнашини тушунишга имкон беради.
"Биз ҳис-туйғуларни машқ қиламиз" машқи
Бизнинг барча ишимиз мулоқотда. Оғзаки алоқа маълумотларнинг атиги 35%, оғзаки бўлмаган - 65% беради. Келинг, бошқа одамларнинг ҳис-туйғуларини қанчалик яхши тушунишингизни кўриб чиқайлик.
Чизма калити:
Қувонч
Қўрқув
Ғазаб
Кўнгилсизлик
Ноаниқлик
Қўлга олиш
Хафагарчилик
Безовталик
Даҳшат
Жахл
Хурсандчилик
Aйбдорлик
Хайрат
Хафагарчилик
"Ресурс қопчаси" машқи
Ижобий ва дўстона мулоқот ҳиссий чарчашнинг олдини олишда муҳим рол ўйнайди. Мен ҳар бирингиз учун ресурс қопчасини тўпладим. Унда тетиклантирувчи зираворлар мавжуд бўлиб, улар ўзларининг хушбўй ҳидлари билан сизга керак бўлган ҳамма нарса доимо сиз билан эканлигини эслатиб туради.
Қаҳва - бу қониқиш, тетиклантирувчи, оҳанг олиб келадиган мазали ичимлик. Бу инсониятнинг энг севимли ҳидларидан биридир.
Кардамом асаб тизимини мустаҳкамлайди, чарчоқ ва апатияни йўқотади.
Долчин ёлғизлик ва қўрқув ҳиссини йўқотади.